Ooit realiseerde u zich dat grote internationale ketens de Nederlandse keuken binnen kwamen rollen. Voor sommigen gebeurde dat toen ze eind jaren tachtig voor het eerst in de rij stonden voor een cheeseburger op de Kalverstraat. Anderen raakten verslaafd aan felgekleurde Amerikaanse zoetigheden — denk aan die vrolijke Dunkin’ Donuts. Of, voor nog weer anderen, was het de dikke, vette panpizza van Pizza Hut. Maar er zijn ook mensen voor wie een bepaald meubelwarenhuis — we kennen het allemaal wel op de A9 bij Amstelveen — het eerste ‘wereldse eetavontuur’ was. Met als held: de Zweedse gehaktballetjes.
Waarom werd juist die köttbullar zo’n hit? Niemand die het precies weet. Een pizza of hamburger voelde nog als iets nieuws, maar deze balletjes — tja, het zijn eigenlijk gewoon kruidigere gehaktballen, afkomstig uit Noord-Europa. Ze werden in de begindagen geserveerd met aardappelpuree of frietjes, een bruine roomsaus en, jawel, die typische lingonberry-jam (bij ons gewoon vossenbessenjam te koop bij Albert Heijn, trouwens).
Mijn theorie: het succes zit hem in het herkenbare — je weet waarmee je te maken hebt, alleen de aankleding is net anders. En laten we eerlijk zijn: destijds was het een spotgoedkope maaltijd, waardoor zelfs wie alleen maar naar boekenkasten kwam kijken, zich een portie kon veroorloven.
Nu, anno 2025, ziet het menu er iets anders uit: er zijn inmiddels vega-varianten, je kunt zelfs doperwten als extra bestellen en de ‘spaar ze allemaal’ sausjes zijn er ook bij andere merken (Jumbo, Lidl, noem maar op). In sommige landen was de köttbullar trouwens al eens onderwerp van discussie—maar dat laat ik aan de experts.
Je kunt de balletjes natuurlijk kant-en-klaar invriezen bij IKEA scoren, maar sinds het bedrijf een eigen kookboek uitbracht weten we ook exact welke verhoudingen en trucjes erachter schuilen. Zelf maken is dus minstens zo makkelijk én, geloof me, de smaak is verrassend anders. U kunt meteen een flinke portie maken: deze balletjes zijn perfect in te vriezen — net als uit de supermarkt — dus de volgende keer alleen nog even puree of friet erbij. Dankzij hun milde smaak doen ze het trouwens ook goed op een broodje, in de pasta of als snelle Aziatische bowl. Traditioneel worden ze gemaakt van een mengsel van rund en varken, maar omdat rundvlees de laatste jaren behoorlijk duur is geworden, werkt een mengsel van kalkoen en varken net zo goed.
